БУУнун Өнүктүрүү Программасынын/Глобалдык Фонддун долбоорунун алкагында Улуттук Кызыл Жарым Ай Коому Бишкек шаарында турмуштук оор кырдаалда кургак учуктун көп дарыга туруктуулугу бар бейтаптарды дарылоонун альтернативдүү ыкмаларын колдонууга көмөктөшөт.
Нурбектин кургак учук менен күрөшү узак жана оор болсо да, акыры бул ооруну жеңет. Анын дарылоосу бир айга жетпеген убакытта бүтөт жана ал өзүн жакшы сезип, өз өмүрүн кайра өз колуна алууга даяр. Тоннелдин аягындагы бул жарыкты көрүү үчүн ага көп убакыт керек болду: ал 2016-жылдан бери кургак учук менен ооруп жүргөн, бирок буга чейин эки жолу дарылануудан баш тарткан. «Менин дары-дармектин терс таасирлери болгон жана мен дарыланып жатканда эч нерсе кыла алган жокмун. Бирок мен үй-бүлөмдү багуу үчүн иштешим керек болчу, ошондуктан тандоого туура келди».
Бул жолу Нурбек ПРООН тарабынан колдоого алынган видео-мониторингдик дарылоонун, инновациялык, ыңгайлуураак дарылоо ыкмасынын аркасында жеңишке жетти. Кургак учуктун дарыга туруктуу формаларын дарылоо эки жылга чейин созулат, бул мезгилде бейтаптар күн сайын медайымдын көзөмөлүндө таблеткаларды ичип турушу керек. Бул алардын дарылоону үзгүлтүксүз кабыл алуусун камсыз кылуу үчүн маанилүү, анткени бардык дары-дармектер системалуу түрдө жана дарылоонун аягына чейин кабыл алынса гана эффективдүү болот жана терс таасирлерин өз убагында аныктайт. Бирок азыр видеодаарыланып жаткандыктан Нурбекке дарылануу үчүн күнүгө ооруканага баруунун кажети жок: таблеткаларды ичип жаткан учурун смартфонуна видеого тартып, WhatsApp аркылуу медайымга жөнөтүшү керек.
29 жаштагы Нурбек: «Азыр жатар алдында таблетка ичип жатам», - дейт. Дарылоодогу мындай инновациялык ыкманын аркасында ал дарыны ичкенден кийин уктап, терс таасирлери азыраак болуп, күндүз эркин иштей алат. Ал үчүн бул өтө маанилүү, анткени ал каалаган жумушка макул болушу керек. Нурбек 7 жана 4 жаштагы эки баласы жана кош бойлуу жубайы менен Бишкектен анча алыс эмес жерде өзү курган бош турган кичинекей үйдө жашайт. Бул мүлктүн документтери жок Нурбек жана анын үй-бүлөсү коркунучтуу шарттарда, суу түтүктөрү жана кандайдыр бир жылытуу системасы жок жашап жатышат. Жылаңач жерде укташат, үйдө эмерек дээрлик жок, кээде эртеңки нанга акча да калбай калат. Үй-бүлөдө жалгыз багуучу Нурбек: «Колубуздан келишинче аман калдык», - дейт. Алар анын 2-топтогу майыптыгы боюнча чакан пенсиясына, ПРООН/Глобалдык Фонддун долбоорунан дарылангандыгы үчүн ай сайын алган 1000 сомуна жана күнүмдүк жумушуна алган тыйынына жашап жатышат.
Видео-мониторингден өтүп жаткан бейтаптар таблеткаларды өздөрүнө ыңгайлуу учурда ичип алышат жана күнүмдүк ооруканага баруу үчүн убакытты жана акчаны коротпойт. «Бул баалуу убакытты үнөмдөйт. Алар күн сайын ооруканага баруунун кажети жок; ордуна, алар жумушка бара алышат. Анан транспортко акча коротуунун кереги жок. Кээ бир бейтаптар материалдык жактан абдан оор абалда, дарыланып жаткан маалда иштөөгө туура келет”,-дейт Бишкектеги медайым Бегайым.
Видеокөзөмөл астында дарылоо
БУУнун Өнүктүрүү Программасынын/Глобалдык Фонддун долбоорунун алкагында Улуттук Кызыл Жарым Ай Коому Бишкек шаарында турмуштук оор кырдаалда кургак учуктун көп дарыга туруктуулугу бар бейтаптарды дарылоонун альтернативдүү ыкмаларын колдонууга көмөктөшөт. Бул ыкмаларга видеокөзөмөл астында дарылоо, ошондой эле ишти башкаруу жана социалдык, психологиялык жана юридикалык колдоо кирет. Бул комплекстүү кам көрүү ар бир бейтапка туш болгон бардык кыйынчылыктарга карабастан кургак учуктан дарылоону аягына чыгарууга жардам берүү үчүн иштелип чыккан.
Азыр 37 жаштагы Инесса да Кызыл Жарым Айдын кардары. Ал апасы жана 8 жаштагы кызы менен жертөлөдөгү эскирип калган кичинекей батирде жашайт; алар тар керебетти бөлүшүшөт жана орун жоктугунан бардык буюмдарын, анын ичинде кийим-кечелерин ага сактоого туура келет. Алардын жалгыз киреше булагы – апасынын аз гана пенсиясы; кургак учуктан улам Инесса азыр иштей албайт.
Январь айында ал дагы видеокөзөмөлдүн астында дарыланууга которулган. Анын иш башкаруучусу Сейнегул ага бардык кучу менен колдоо көрсөтүп, анын дарылануусуна күн сайын көз салып турат. «Ал видеолорун эң сонун жөнөтөт. Ал бир да күндү калтырбайт, — дейт Сейнегүл.
«Менин агам кургак учуктан каза болду, ошондуктан мен анын канчалык олуттуу экенин билем», - деп түшүндүрөт Инесса, оор турмушуна карабай, кургак учукту жеңүүнү каалаган. «Бул оңой эмес, бирок кызым кичинекей, мен ага кам көрүшүм керек», - дейт ал. Кызыл жарым ай коомунан маал-маалы менен алган акчалай жардамына ыраазы болуп, бирок “акчасын көтөрө албай” турат.
«Бизди жараксыз абалдагы турак жайыбыздан кууп чыгышты, бирок алар бизге эч нерсе беришкен жок, эч кандай жардам алган жокпуз. Эч нерсебиз жок калды. Мен татыктуу турак-жай алышыбыз үчүн жерди кредитке алышыбызды каалайт элем...”
Психологиялык, социалдык жана юридикалык жардам
Видео көзөмөлгө алынган дарылоо жана ишти башкаруудан тышкары, Кызыл Жарым Ай ПРООНдун/Глобалдык Фонддун долбоору аркылуу кургак учук менен жабыркаган бейтаптарга психологиялык, социалдык жана юридикалык жардам көрсөтөт. Мисалы, Русланга психолог жардам берген. Ал үй-бүлөсү жашаган Краснодарда кургак учук менен ооруп, бирок Кыргызстанга келип дарыланууга аргасыз болгон. Бирок, бир нече жумадан кийин ал депрессияга түшүп, баш тарткысы келген.
«Мен дарылоону бүтүрөйүн дедим, бирок таблеткаларды иче албадым. Мен бир нерсе туура эмес экенин сездим ». Руслан кесипкөй психолог Айнурайымга кайрылып, ал аны менен бир нече жолу жолугуп, андан ары дарылоо үчүн психиатрга жөнөткөн. «Мунун баары анын дарылануусунун терс таасири экенин түшүндүм. Ал дарылоону бүтүргүсү келген, ал жоопкерчиликтүү, бирок кээ бир дарылар ага психологиялык жактан терс таасирин тийгизген», - деп түшүндүрөт ал. Бул жардам менен Руслан өзүн бир топ жакшы сезет, дарылоо дээрлик бүттү; ал Россиядагы үй-бүлөсү менен кайрадан биригүүнү чыдамсыздык менен күтөт.
«Руслан сыяктуу бейтаптар дарылоону үзгүлтүккө учуратуу коркунучу жогору», - деп түшүндүрөт Айнурайым. «Мен алар менен сүйлөшүп, алардын эмне үчүн мындай сезимде болгонун түшүнүүгө аракет кылам; бул алардын жашоосундагы дарылоо же башка кыйынчылыктарга байланыштуу. Жана биз алар дарыланып бүтүшү үчүн ошого жараша жардам берүүгө аракет кылабыз».
Акыркы айларда Гүлназ да кыйналды, бирок Кызыл жарым ай коомунун кызматкери Кумаркул эже ага көптөгөн кыйынчылыктарды жеңип чыгууда. Күйөөсү былтыр кургак учуктан каза болуп, учурда 9, 6, 4 жана 1 жаштагы төрт баласы менен Токтогулдагы кайненесинин үйүнөн чыгып кеткен. Анын өзү кургак учук менен ооруп, баласы төрөлгөндөн кийин эле сентябрда аныкталган.
Гүлназ жашоосун нөлдөн баштап кайра курууга туура келип, ага Кумаркул көп жардам берди. Ал Кызыл Жарым Ай коомунун аялуу аялдары үчүн бекер кесиптик окуу программасына кирүүгө жардам берип, ал жерден тигүүчүлүктү үйрөнгөн. Кумаркул дагы үч улуу баласын Чолпон-Ата шаарындагы кургак учукка каршы балдар ооруканасына жөнөтүп, алар жакшы шартта дарыланып, айыгып кетишет, ал эми апасы өзүн жана кичүү баласын Бишкек шаарында ижарага алынган жөнөкөй батирде багып жатат.
«Албетте, мен аларды сагындым. Мен аларды үйгө алып кетким келет. Алардын телефону жок, бирок мага телефон чалып башка балдардан карызга маал-маалы менен алышат», - дейт Гүлназ. «Дарылоо оор, бирок балдар үчүн бүтүрүшүм керек. Дарыгерлер кургак учук менен күрөшүү үчүн жакшы шартта жашаш керек дешет, бирок бизде жашоо начар. Кумаркулдун бизге кылган жардамына ыраазымын”. Гүлназ көзүнө жаш алганына карабай жылмайып койду. Алган жардамы менен Гүлназ келечекке бекем тура алат жана бир күнү жашоо ага жылмайып коёт деп үмүттөнөт.
*Аты-жөнү бейтаптардын өтүнүчү боюнча өзгөртүлдү.
